3 bin yıllık Zerzevan Kalesi’nde büyük keşif: ”İlk defa önemli bir örneğini gördük”
Diyarbakır’da Roma İmparatorluğu döneminde “askeri yerleşim” olarak kullanılan 3 bin yıllık Zerzevan Kalesi’nde, bin 800 yıllık su dağıtım sistemi gün yüzüne çıkarıldı.
Kazı Heyeti Başkanı Prof. Dr. Aytaç Coşkun, 3 bin yıllık Zerzevan Kalesi’nin askeri yerleşim alanı olduğuna işaret ederek, Asur döneminden itibaren kalede yerleşimin olduğunu söyledi.
“Kalede, Roma’nın büyük bir mühendislik harikası su sistemi bulunuyor. Şu ana kadar surların dışında su kanalları tespit ettik. Kalede 63 su sarnıcı bulunuyor. En büyüğü tonozlu (mimarlıkta kemerlerin bir araya gelmesiyle oluşturulan, genellikle tavan örtüsü olarak işlev gören yapı parçası) sarnıç. Sadece bu sarnıç, 4 bin ton su alıyor. Kaleye şu an kurumuş 3 kaynaktan 8 buçuk kilometreden kemer ve kanallar vasıtasıyla büyük sarnıçlara su getiriliyor. Kaledeki su dağıtım sistemi bugüne kadar hep merak ediliyordu. Kalede ilk kez su dağıtım sisteminin önemli bir örneğini gördük. Suyun, kanallarla önce tonozlu sarnıçlara, oradan da yeni ortaya çıkardığımız su dağıtım sistemi kanalıyla kaledeki diğer yapılara, konutlara ve Mithras Tapınağı’na ulaşması sağlanıyor. İlk defa kaledeki su sistemini keşfetmiş olduk.”
Coşkun, şunları söyledi:
“Su, bu borular sayesinde yüksek seviyelere basınçla çıkartılıyor. Bu şekilde su bütün alana dağıtılıyor. Tonozlu sarnıçta küçük bir şelale sistemi oluşturulmuş, daha sonra ise kanala bağlantı kurulmuş. Hem de künk sistemi kullanılarak suyun basınçla yukarı seviyelere çıkartılıp diğer alanlara dağıtımı sağlanmış.”
Prof. Dr. Coşkun, şunları aktardı:
“Kalede, su sarnıçlarında 10 binlerce ton su depolanmış. Yerleşik nüfus ise bin 600. Hesapladığımız zaman 10 binlerce kişinin 1 yıl kaleden çıkmadan ihtiyacını karşılayacak kadar sular depolanmış. Kalede, büyük bir yer üstü şehri var ama daha büyüğü ise yerin altında. Kuşatma sırasında bin 600 kişi olan nüfusun sayısı, çevredeki halkın sığınmasıyla oldukça artıyor. Yer altında büyük yerleşim birimleri var. Bu nedenle kale yer altında da devasa su depolarına da sahip. Zerzevan Kalesi’nde ortaya çıkarılan bin 800 yıllık su dağıtım sistemi, Roma İmparatorluğu’ndaki mühendislik ve mimari gelişmeleri günümüze ulaştırması açısından oldukça önemli.”
Yerleşim konumu itibarıyla bütün vadiye hakim, antik ticaret yolu üzerinde geniş bir alanı kontrol altında tutan, Roma sınır garnizonu olan kale, Romalılar ve Sasaniler arasında büyük mücadelelere sahne oldu.
Zerzevan Kalesi’nin tarihi, Asur dönemine kadar gidiyor. Kalede Roma döneminde milattan sonra 3. yüzyılda asıl askeri yerleşim inşa edildi ve 639 yılına İslam ordularının fethine kadar kesintisiz kullanıldı.
Yerleşimin surları ve yapıları Anastasios (milattan sonra 491-518) ve Justinianos (milattan sonra 527-565) dönemlerinde onarılarak, bazıları ise yeniden inşa edilerek mevcut haline getirildi.